Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet zarfında insanların düpedüz nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Adalet kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene salmak, sosyal hayatın gerçekleşmesini sağlamak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin önsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, banko sağlıklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet zarfında insanların hattıhareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte tüze, insanoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul düşün ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten görüşlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini sağlamak maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların hepsidür. Elan yaygın bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal evetşlakin düzenidir. Dostluk Kelime Fehvaı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğheybetli “ah’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na göre tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet demeında da kullanılır. Teknik Fehvaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu dâhilin hala doyurucu bir teşhism konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi zarfında asliye olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa yer kısmına Özel Dostluk, kişiler ile ülke veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun serlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misil nitelikteki tamlık durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve varlık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları gibi ayrı ayrı tüze dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasi görüşleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan tüze, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanların barış ve güvenlik zarfında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun tatbik amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet zarfında canlı insanların, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından kaynaklanan ihtiyaçlarını önlamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni hayatın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın doğal konstrüksiyonsına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine şık tamamlanmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile bağlıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir kombinezon altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak temel kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla doğruluk, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tamamlanmak üzere iki ayrı ayrı anlamda kullanılır. Adalet esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. Kişi her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni atfetmek uğrunda sürekli ve bileğkârmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk kavramı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze yerında hukuki değer olarak kelime konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete dâhilindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini dâhilaziz kurallar tamlıkü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek durumunda bulunduğuna göre, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir değer niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzum bulunan düzeni sıyanet etmek, gerekse onu bileğkârtirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her vakit adalete servurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta önmıza müesses tüze düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan tüze düzenlerinin kendisine şık olup olmadığı açısından bir değer ve yorum ölçüsü olabilir. Gene bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra zarfında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşlakin uyacak, hem bile bu sosyal hayatın barış zarfında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkırmızıışacaktır.
Afyon Şirket Avukatı